Yazımızda testis torsiyonundan yani yumurtalıkların damarsal sapı etrafında dönmesinden bahsedeceğiz. Konunun anlaşılması için testisin önemi, görevleri, anatomisi ve hastalıkları anlatılacaktır.
Testis Nedir?
Testisler erkek üreme sisteminin organıdır. Ana karnındayken bel arkasında, böbreklerin bulunduğu bölgede oluşur. Kasıklara doğru iner. Kasık kanalından geçer. Yeni doğan bebekte torbalara yerleşir.
Skrotum (testis torbası) özel bir oluşumdur. İçindeki sıcaklığı sabit bir derecede tutma özelliğine sahiptir. Soğukta büzüşerek, sıcakta gevşeyerek içindeki sıcaklığı sperm oluşumu için sabit tutar. İnsan vücudundaki sıcaklık 36,8 – 37 derecedir. Testislerdeki ise 34-36 derecedir.
Testislerin içinde 400 metre uzunluğunda mikroskobik kanallar mevcuttur. Bu kanallar içerisinde sperm hayvancıkları üretilir. Ayrıca bu kanallar çevresindeki özel hücrelerde erkeklik hormonu salgılanır. Spermler olgunlaşarak bu tüplerden geçer. Epididim denilen kanalda olgunlaşmaya devam eder. Ve vasdeferens kanalıyla meni keselerine gider, depolanır. Olgun bir erkekte bir günde bir milyon sperm üretilir. Spermler süt (ejekulat) kıvamında bir salgı ortamında penisten dışarı atılır. Erkekler 11-17 yaş arasında gebe bıraktırma özelliği kazanabilir. Testisler 10-13 yaşları arasında büyümeye başlar.
Testiste Ağrı ve Şişliğin Nedenleri?
Testisteki ağrı ve şişliklerin her zaman sebebi testis torsiyonu (dönmesi) olmayabilir. Şişliklerin nedenlerinin iyi tahlil edilip doğru tanıyı koymak önemlidir.
Testis çevresinde su toplanabilir. Buna su kesesi anlamına gelen hidrosel denir.
Cinsel temasla geçen hastalıklara bağlı testis iltihabı olabilir (epididimo orşit).
Karın boşluğu ile skrotum arasında kasık kanalı ile bir bağlantı mevcuttur. Bu kanalda yırtıklık karın içindeki barsak gibi organların skrotum içine kaymasına neden olur. Buna kasık fıtığı (inguinal herni) denir.
Testisler tekme, çarpma veya ezilme nedeniyle yaralanabilir (testiküler travma).
Testislerin damarları karın arkasından gelir ve gider. Testisin toplardamarları genişleyebilir (varikosel).
Testis kanseri testis hücrelerinin anormal büyümesi ile oluşur. Testis büyür. Fakat ağrı yoktur. Bel bölgesinde künt ağrı olabilir.
Testis torsiyonu şiddetli ağrı ile karakterizedir. Ağrı testisin damarsal sapı etrafında dönmesi ile oluşur.
Ergenlerde kadın düşüncesi ile testislerde salgı testisin gerilmesine neden olarak ağrı yapar. Mastürbasyonla geçer.
Testisin üst bölümünde ve epididimin başında 1-2 mm’lik epididimal apandisit dediğimiz oluşumlar vardır. Bunlar da torsiyone(dönme) olabilir. Benzer ağrıları gösterebilir. Fakat önemsizdir. Ameliyat gerektirmez. Ağrı kendi kendine geçer (Apendiks testis torsiyonu) Deneyimli hekimlerce tanı kolayca konur. Tedavi gerektirmez. 7-12 yaş arası çocuklarda gözükür. Tehlikesizdir.
Testis Torsiyonu Nedir?
Normal bir erişkinde testis, hem üst hem de alt kutuptan sabitlenmiştir. Normalde damarsal sapı etrafında dönemez. Tunika vajinalis testisi alt ve üst kutuplarda sıkıca saran balon şeklinde bir zardır. Bu balon da testisin sapının (spertmatik kord) dönmesine imkan vermez.
Aspermatik kord denilen sapının kendi ekseninde 90-180-360-720 derece dönmesi durumuna Testis Torsiyonu (dönmesi) denir. Genelde gece ani ve şiddetli ağrıyla çocuk uyanır. Spermatik kord (yukarıdaki damarsal sap); testisin atar ve toplardamarları, sinirleri, vas deferens denilen spermi aktaran kanaldan oluşur. Testis torsiyonu (dönme) testisin kan akışını bozarak kangren yol açar. Şiddetli ağrı mevcuttur. Acil ameliyatı gerektirir. Ancak erken teşhis ve tedavi ile testisin erkeklik hormonu salgılaması ve sperm üretme özelliği korunabilir. Tam dönme durumunda 6 saat içerisinde ameliyatla testis torsiyonu düzeltilmelidir. Ailesel yatkınlık olabilir. Yakın akraba erkeklerinde torsiyon geçirmiş çocuklar daha dikkatle izlenmelidir.
Testis torsiyonu hangi dönemlerde görülür?
Yeni doğanlarda ve ergenlerde sık gözükür. Fakat 40-50 yaş arası erkeklerde de nadir de olsa görülür.
Testis torsiyonu, testis kanseri ile beraber olabilir mi?
Evet. Testis torsiyonunun yarıdan fazlası kanserle birlikte olabilir. Kanser nedeniyle büyüyen, ağırlaşan testis damarsal sapı etrafında dönmeye uygun hale gelir.
Testis Torsiyonu Neden Acil Tedavi edilmelidir?
Kendi ekseni etrafında tam olarak 1 kere dönme 360, 2 kere dönme 720 derecedir. Tam dönme tıp dilinde komplet torsiyon olarak isimlendirilir. Bazen çeyrek dönme (90 derece) yarım dönme (180 derece) olabilir (inkomplet torsiyon). Dönmenin derecesine göre; testisin arter ve damarları tıkanır. Atardamarlar kan getiremez. Kirli kan taşıyan toplardamarları da kanı uzaklaştıramaz. Enfarktüs yani testis kangrene olur. Organ kömür rengine döner ve çürür. Bu yüzden acil müdahale şarttır.
Testis Torsiyonu Belirtileri
İyi bir sorgulama önemlidir. Intravajinal torsiyon (testis zarı içi) skrotumun bir tarafında, ani başlayan ciddi ağrı ile kendini gösterir. Kasıkta ve torbada şişme söz konusudur. Sportif aktivite veya testise travma esnasında ortaya çıkabilir. Durup dururken de oluşabilir. Hastaların üçte birinde bulantı, kusma olabilir. Bulantı, kusma olması torsiyon için önemli bir bulgudur.
Testis Torsiyonu Teşhisi
Özel bir puanlama sistemi. Testisin şişmesi (2), testiste sertlik (2), kremaster refleksinin kaybolması (1), bulantı, kusma (1), testisin dikey pozisyonundan yatay pozisyonda muayene edilmesi (1). Deneyimli bir hekim bu puanlamaya göre hastayı düşük, orta ve kuvvetli risk olarak değerlendirebilir. 5 ve 6 puan yüksek risk demektir. Tetkik beklenmeden ameliyat edilmelidir. 3’ün altındaki puanlama kesin tanı için tetkik ve görüntülemelerin yapılmasına olanak verir.
Testis torsiyonunda ultrasonografi
Deneyimli bir doktor sadece fizik muayene ile yüzde 95 teşhis koyar. Gereksiz tektiklerle harcanan zaman testisin ölmesine sebebiyet verir. Yine de vakit kaybı olmuyorsa ultrasonografik olarak testisin değerlendirmesinde fayda vardır. Testis torsiyonunun düşük şüphe durumunda ise ultrasonla testis damarların çalışmasını gösteren Doppler ve power color Doppler ultrasonografi yapılabilir. Arteriyel kan akımını gösterir. Görüntülemede testisin kan akımının azaldığı veya tamamen kaybolduğu görülebilir. Ayrıca testiküler torsiyonun tam ya da parsiyel mi yan kısmi mi olduğunu gösterir.
Testis torsiyonunda nükleer görüntüleme (Radyonüklit scan)
Yine torsiyonun düşük şüpheli ve acil olmadığı durumlarda Radyonuklit scan, kan akımını gösterdiği için torsiyon dışı testis hastalıklarını ayırt etmede yararlı olabilir. Torsiyon tanısında %90-100 tanı koydurur.
Testis Torsiyonu Tipleri
2 tip testis torsiyonu vardır. Intravajinal (testis zarı içi) ve ekstravajinal (testis zarı dışı) torsiyon.
Bebek torsiyonu (Ekstra vajinal torsiyon)
Bebek torsiyonu (Ekstra vajinal torsiyon) %5 oranındadır. Bunun da %70’i ana karnında (prenatal) %30’u doğum sonrası (post natal) oluşur. Ekstra vajinal, testisi saran tunika vajinalis kesesinin dışında sapın dönmesi durumudur. Aynı anda iki taraf testisinde torsiyon olan vakalar da nadir değildir. Böyle doğum sonrası 2-3 günlük ameliyat ettiğimiz vakanın ameliyat videosunu yazımızın altında sunuyoruz. Yeni doğan torsiyonu farklıdır. Yeni doğan 3 – 5 günlük bebeklerde gözükür. Testisin alt kutbunun skrotum (testis torbası) tabanına henüz sabitlenmemesine bağlıdır. Yani testisi saran tunika vajinalis zarı gubernekulum denilen bir bağ aracılığı ile testis torbasının tabanına yapışmamıştır.
Intravajinal torsiyon
Intravajinal torsiyon 30 yaşın altında, özellikle 12-18 yaş aralığında olur. Acil kliniğine testis ağrı ve şişlikleri nedeniyle başvuran hastaların 5’te 1’i intravajinal torsiyon nedeniyledir. Sol tarafta daha sık gözükür. İntravajinal, testislerin tunika vajinalis zarının içinde dönmesidir. Bu anomali erkelerin yüzde 12’sinde mevcuttur. Yüzde 40’ında ise iki taraflıdır. Daha çok ergen ve ileri yaşlı erkeklerde oluşan tiptir. Ergenlikte testis büyür, ağırlaşır. Ayrıca skrotum cildinin hemen altındaki kremester adelesinde ani kasılmalar olur. Sap etrafında 90-180-360-720 derece dönebilir.
Testis Torsiyonu Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Enfarktüs oluşarak testis çürür, iltihaplanır. Kısırlık oluşabilir. Testis kaybı kozmetik olarak psikolojik sorun oluşturabilir. Bu hastaların skrotumunun bir tarafında testis yok olur. Tek taraflı vakalarda hormon salgısı standardın altında olsa bile ciddi sorun oluşturmaz, sağlam taraf testisin erkeklik organı salgılaması hayatı idame ettirir. Çürüme nedeniyle testisi alınmak zorunda kalan hastaların karşı taraf testisinde de torsiyon olasılığı vardır. Bu nedenle sağlam testisin de ameliyatla testis torbası tabanına sabitleştirilmesi gerekir.
Hastalar kısırlık yönünden ileri dönemlerde sperm tahlili ile izlenmelidir. Çalışmalar sağlam taraf testisinde torsiyonlu testisin hasarından etkilenebileceği ve sperm sayısı ve kalitesinde düşüklük olabileceğini göstermektedir.
Testis Torsiyonu Ameliyatı
Ana prensip testisin kurtarılması için acil ameliyattır. Laboratuvar tetkikleri ve görüntüleme yöntemleri beklenmez. Zamana karşı yarış söz konusudur. Maalesef pek çok vakada tetkik ve görüntüleme yöntemlerinin beklenmesi nedeniyle zaman kaybedilir. Ve testisler kurtarılamaz. Ultrasonografi ve nükleer inceleme özellikle testiküler torsiyon şüphesinin az olduğu durumlarda yapılabilir.
Kasık bölgesinden veya torbalar üzerinden 2 – 4 santimlik kesi yapılır. Testisin üzerindeki zar açılır. Testis ters tarafa döndürülerek torsiyon(dönme) düzeltilir. Kanlanmayı arttırmak için sıcak uygulanır ve testisin kanlanıp kanlanmayacağı gözlenir. Bu esnada karşı testisinde sağlama alınması için kasığın diğer tarafından bir kesi yapılır. Sağlam olan testiste daha sonra dönme ihtimaline karşı testis torbasının tabanına sağlamlaştırılır. Dönen testisin sıcak uygulamasıyla kısmen rengi açılmış ve kanlanmışsa yerine sabitlenir. Eğer kanlanma olmamışsa testis çürümüş demektir. Testis kesilir ve çıkarılır.
